اشاره: زندگی با قرآن فرصتی است که باید برای خودمان ایجاد کنیم. فرصتی که براساس سیره ائمه(ع) و روایات این بزرگان، باید از تلاوت تا تدبر را دربرگیرد تا به آمیختگی زندگی روزمره‌مان با این کلام الهی بینجامد. شاید هر کدام ما در زمان مرور سیره قرآنی ائمه(ع) تصور کنیم این روش برای یک فرد معمولی چون ما نشدنی است و به همین خاطر مشاهده زندگی افراد معمولی که به این مهم نائل آمده‌اند یا دست‌کم در مسیر آن گام برمی‌دارند، می‌تواند ما را در رسیدن به این مسیر کمک کند. به همین خاطر در سلسله گزارش‌هایی سراغ افرادی رفته‌ایم که یکی از ما هستند، اما سعی کرده‌اند خود را به سیره قرآنی اهل‌بیت(ع) نزدیک کنند.

زندگی‌اش با آیات قرآن عجین شده است. هرجمله‌ای که می‌گوید در کنارش آیه‌ای می‌آورد. شاید می‌خواهد به این باور قلبی‌اش تأکید کند که به‌جای حفظ محض آیات، در زیستن با آن‌ها تلاش کرده و به دنبال سبکی از زندگی بوده‌ که از محفوظات قرآنی خود به آن‌ها رسیده‌است. محفوظاتی که از دوران کودکی با آن‌ها عجین بوده و در نهایت مسیری انتخاب کرده که با کلام الهی همراه باشد. مسیری که در این ۲۵سال پیموده و حافظان و مدرسانی تربیت کرده که تعداد آن‌ها از شمارش‌ خارج است.

طیبه مقرب‌الهی به اندازه نام‌خانوادگی‌اش مقرب الهی بوده‌است. او متولد سال۵۹ است و با پیشینه‌ای مذهبی و خانواده‌ای حافظ و مفسر قرآن از هفده‌سالگی آموزش‌های رسمی حفظ، تجوید، صوت و لحن را در جامعه قاریان قرآن آغاز کرده و شاگرد اساتیدی همچون مرحوم سیدمیرزاعلی رحیمی، سیدجواد سادات فاطمی، سید مرتضی سادات فاطمی و سید مجتبی سادات فاطمی بوده‌است.

خانم مقرب‌الهی یک سال پس از فراگیری آموزش‌های رسمی در جامعه قاریان قرآن یعنی در هجده‌سالگی مشغول تدریس علوم قرآنی شده و در کنار حفظ کل قرآن کریم که برنامه شخصی خودش بوده، آموزش تجوید و حفظ به دیگران را آغاز کرده‌است.

او لیسانس الهیات از دانشگاه فردوسی دارد و از سال ۸۹ استخدام آموزش و پرورش شده‌است. تدریس از پایه پیش‌دبستانی تا دانشگاه، تربیت حفاظ قرآن کریم، تربیت مدرس قرآنی، داوری مسابقات کشوری و استانی مختلف قرآنی و تدریس دروس منطق و عربی در دبیرستان ازجمله فعلیت‌های این بانوی فرهنگی است.

در خانواده، قرآن جایگاه ویژه‌ای داشت

او می‌گوید: از بچگی علاقه‌مند بودم و کار می‌کردم. پدربزرگم مشوقم بود. قرائت‌های او در دوران کودکی همیشه در گوش ما بود. مادر پدربزرگم هم حافظ قرآن بود و کلاً در خانواده پدری‌ام قرآن جایگاه ویژه‌ای داشت. خاطرم هست نخستین هدیه مادربزرگم به من یک قرآن بود. با این سابقه از سن ۱۴ سالگی حفظ قرآن را آغاز کردم. از ابتدای قرآن شروع به حفظ کردم. پس از آن از ۱۸ سالگی سراغ آموزش‌های رسمی رفتم و در جامعه قاریان مشغول به آموزش شدم. اساتید خوب و مشوقی داشتم. نخستین استادم مرحوم سیدمیرزاعلی رحیمی بود. از محضر اساتید دیگری همچون سیدجواد، سید مرتضی  و سید مجتبی سادات‌فاطمی، استاد پناهی  بهره بردم و تجوید، صوت و لحن را آموختم. در کنار این اساتید، مسئولان جامعه قاریان، آقایان سیدعلی و سیدسعید سرسرابی مشوقان خوبی نه‌تنها برای من بلکه برای تمام قرآن‌آموزان بودند.

از جزء یک آغاز کردم

خانم مقرب‌الهی درباره اینکه چطور حفظ را آغاز کرده، توضیح می‌دهد: از جزء یک آغاز کردم و توفیق داشتم در یک سال کل قرآن را حفظ کنم. ولی عقیده من این است حفظ تنها کافی نیست آدم باید به آیات قرآن عمل کند. همیشه به همه بچه‌ها می‌گویم مهم نیست چقدر حفظ کرده‌اید، مهم این است تاچه اندازه به این آیات عمل می‌کنید. باید زندگی و رفتار ما با آیات عجین باشد. برای همین سرکلاس‌ها وقتی آیات را می‌خوانم، در کنارش معنی و تفسیر آن را هم می‌گویم و تأکید می‌کنم بدون معنی و مفهوم، آیات را حفظ نکنند. خودم هم سعی کرده‌ام رعایت کنم. در صحبت کردنم دقت می‌کنم با زبانم کسی را نرنجانم و با رفتارم کاری نکنم که چیزی به دل کسی بیاید. البته نمی‌گویم موفق بوده‌ام ولی تلاشم را کرده‌ام. یک سال بعد در جامعه قاریان خودم مشغول به تدریس شدم. تجوید و حفظ کار می‌کردم. برای دانشجویان دانشگاه فرهنگیان، انجمن علمی دانشگاه فردوسی، دانشکده علوم قرآنی و دیگر مراکز، کلاس برگزار می‌کردم. در مهدهای قرآن‌ هم کلاس داشتم و از پیش‌دبستانی تا دبیرستان و دانشگاه، کار می‌کردم. تدریس در دوره‌ها و مراکز مختلف، دانشگاه و مدارس همزمان بود.

در خانه کلاس‌های آموزشی می‌گذاشتم

آموزش‌های او فقط در مدرسه نبوده و سعی کرده در جمع خانواده و نزدیکان هم تأثیرگذار باشد. می‌گوید: برای بچه‌هایی که علاقه‌مند بودند، در خانه کلاس‌های آموزشی می‌گذاشتم. از ساعت ۷ تا ۱۱ شب می‌آمدند و قرآن کار می‌کردیم. زمان مجردی جلسه‌ای خانوادگی داشتیم که قرآنی بود. قرآن دور می‌کردیم و رفع اشکال انجام می‌شد. از فامیل و اطرافیان، حتی برادر و خواهرهایم شاگردان تجوید و حفظ خودم بودند که توانستند بخش‌هایی از قرآن در حد چند جزء را هم حفظ کنند. کتاب‌های آموزش تجوید زیاد می‌خواندم، ولی زمان ما به اندازه الان امکانات برای آموزش نبود. زمان پخش اذان، به آیاتی که پیش از آن خوانده می‌شد گوش می‌کردم تا ببینم از چه سبکی استفاده می‌شود و تاچه اندازه نکات را رعایت می‌کنند. باید می‌رفتیم و نوار یا ضبط کرایه می‌کردیم و من با چند برادر کوچک‌تر تا چشم می‌چرخاندم، می‌دیدم هرگوشه از ضبط را باید از یک جایی جمع کنم. وقتی شاگردانم را می‌بینم که به برکت قرآن زندگی‌های خوبی دارند، خوشحال می‌شوم. می‌دانم در پناه قرآن حفظ شده‌اند، مثل زندگی خودم که هرچه دارم و ندارم از برکت همین قرآن است و خیلی بیشتر از آنچه لیاقتم بوده به من لطف و عنایت کرده‌اند.

لالایی‌ام برای بچه‌ها آیات قرآن است

زندگی با آیات روی زندگی این حافظ و مدرس تأثیر داشته است. او درباره تأثیر قرآن در زندگی‌اش می‌گوید: قبلاً اگر روزی یک جزء می‌خواندم، می‌گفتم امروز اصلاً قرآن نخوانده‌ام، الان که بچه کوچک دارم گاهی بعضی روزها نمی‌رسم قرآن بخوانم، ولی حفظیاتم را همیشه با خودم مرور می‌کنم. موقع غذا پختن و کارهای خانه همیشه ذکر می‌گویم و آیه می‌خوانم. بچه‌هایم با صدای قرآن همیشه آرام می‌شوند. لالایی‌ام برای بچه‌ها آیات قرآن است. تلویزیون ما همیشه روی شبکه قرآن روشن است و دخترم همان‌جا آرام می‌گیرد و گوش می‌کند. البته که در این مسیر و تربیت قرآنی بچه‌ها همراهی همسرم تأثیر زیادی داشته‌است. او خودش هم اهل مداحی است. در حفظ قرآن بچه‌ها همراهی همسران واقعاً مهم است. هدف باید مشترک باشد تا بچه‌ها تربیت قرآنی شوند. رفتارها و برخوردها باید قرآنی باشد تا روی بچه‌ها تأثیر بگذارد.

این رفتارها نتیجه عکس دارد

او برای خانواده‌ها و افرادی که می‌خواهند سراغ حفظ قرآن بروند، پیشنهادهایی دارد؛ می‌گوید: بعضی از خانواده‌ها به دنبال حفظ با فشار هستند، درحالی که این رفتارها نتیجه عکس دارد. متأسفانه بعضی از خانواده‌ها می‌خواهند بچه‌هایشان حافظ شوند تا جلو دیگران بخوانند و پز بدهند. هدف نباید این رفتارها باشد. یک آقایی پسر سه‌ ساله‌اش را پیش یکی از آیت‌عظام برده و خواسته بود بچه آیاتی از حفظ بخواند، اما نتوانسته بود. آمده بود پیش من و می‌گفت مایه خجالتم شده! گفتم آقای محترم اگر من هم بودم دستپاچه می‌شدم! یکی دیگر از بچه‌ها بود که در اوقات زنگ تفریح توانسته بودیم با هم کار کنیم و حافظ جزء ۳۰ شده بود، وقتی مادرش را دید با خوشحالی گفت یک جزء حفظ کرده‌است، اما متأسفانه مادرش برگشت و گفت تو آبروی من را بردی! بروم و به فامیل بگویم دخترم فقط یک جزء حفظ است! به‌نظرم خانواده‌ها بدون اجبار و فقط به‌خاطر تأثیر قرآن بر زندگی، بچه‌ها را سمت آن بیاورند و توقع زیادی نداشته‌باشند. از طرفی ۱۳ تا ۱۴ سالگی بهترین سن برای حفظ است. البته که بچه‌ها سریع حفظ می‌کنند و مهم تثبیت محفوظات است که نیاز به تکرار دارد. در کنار این، اول تجوید را یاد بگیرند و بعد سراغ حفظ بیایند، چراکه اگر آیات را اشتباه حفظ کنند، تغییر آن سخت است. با تمام این پیشنهادها به‌نظرم اصل موضوع، خواندن و عمل به قرآن است که من برای بچه‌های خودم هم به آن تأکید دارم و پسرم محمدطاها را که الان حافظ بخشی از جزء ۳۰ است هیچ‌وقت مجبور به حفظ نکرده‌ام و بیشتر از توانش از او نخواسته‌ام. زندگی کوتاه است و فرصت‌ها زود تمام می‌شوند تاهستیم باید قدر یک‌دیگر را بدانیم به‌خصوص جامعه قرآنی باید مانند زنجیری به‌هم متصل باشند و برای دیگر افراد جامعه الگو باشند. رقابت قرآنی بسیار عالی است و باعث پیشرفت می‌شود؛ اما رقابتی که موجب عجب و خودبزرگ بینی شود، آفت است.

اگر می‌خواهید حافظ شوید:

مهارت‌های پیش از حفظ

۱- برنامه‌ریزی اصولی، پایبندی و مداومت

۲- پیشگیری از خسته کردن ذهن

۳- مباحثه و تثبیت محفوظات

۴- شناخت عوامل عدم تمرکز حواس

۵- نیت و یاری خواستن از خداوند و روبه‌قبله بودن

۶- پاکیزگی و زمان و مکان مناسب

۷- انتخاب روش مناسب حفظ

۸- ترتیل و درست‌خوانی

۹- اندیشه و خشوع

۱۰- تداوم و انگیزه

۱۱- تعیین حدود روزانه برای حفظ

۱۲- استفاده از یک نسخه قرآن

۱۳- تا حفظیات شما روان نشده به حفظیات جدید نپردازید

۱۴- برای دیگران حفظیات خود را قرائت کنید

انواع روش‌های حفظ قرآن در خانه

۱- روش حفظ کمی

در این روش فرد سعی می‌کند به یک تعداد خاص آیه یا صفحه را حفظ کند. ملاک در این روش، تعداد صفحات و آیات است و هر چه تعداد بیشتر باشد، نتیجه برای فرد بهتر خواهد بود. این نوع روش حفظ قرآن که به آن حفظ ترتیبی نیز می‌گویند به سه صورت انجام می‌شود :

حفظ از اول جزء

حفظ از اول قرآن

حفظ از اول یک سوره

۲- روش حفظ کیفی

به‌نوعی حفظ کردن قرآن اطلاق می‌شود که در آن، فرد فقط به دنبال حفظ کردن آیات نیست، بلکه می‌خواهد معنا، تفسیر، تدبر، عمل  و راهنمایی را نیز چاشنی کار خود قرار دهد. این روش از حفظ قرآن به بخش‌های موضوعی، تخصصی و عمومی تقسیم می‌شود.

۳- روش حفظ موضوعی

در اینجا به شکل ابتدایی و به ساده‌ترین روش شروع به آموزش و حفظ قرآن می‌کنیم.

واژه: ابتدا سعی می‌کنیم واژه یا کلماتی را که در زبان فارسی و عربی مشترک هستند پیدا کنیم. مانند نور، قلم، زیتون و… حال، حفظ قرآن را از یک واژه آغاز می‌کنیم. توجه داشته باشید گاهی اوقات برای کودکان حفظ حتی یک واژه نیز می‌تواند بسیار شیرین باشد.

ترکیب:  پس از واژه سعی کنید ترکیب را به کودکان آموزش دهید. به‌طور مثال الحمدلله، استغفرالله. (ما این نوع کلمات را بسیار در زندگی به کار می‌بریم)

پیام قرآنی: در قرآن حدود ۳هزارو۵۰۰ نوع از این پیام‌ها وجود دارد، پیام‌هایی که بسیار پرمعنا و هدایت‌گر هستند. مانند واستعینوا بالصبر والصلوه، ان الله یحب المحسنین، وبالوالدین احسانا.

قطعه: قطعه و یا فرازهای زیادی در قرآن وجود دارد که روزانه آن‌ها را می‌شنویم. این قطعات دربرگیرنده یک موضوع خاص هستند، مانند نماز، مباهله، زکات و آیت‌الکرسی.

داستان: بیش از ۲۶۰ داستان در قرآن وجود دارد. حفظ کردن داستان به فارسی و عربی می‌تواند جذابیت خاصی برای شما و کودکان داشته باشد.

نیایش: بیش از ۱۱۰ نیایش با شروع ربنا در قرآن وجود دارد. این دسته را می‌توان به‌راحتی حفظ کرد.

آیه: در این بخش سراغ آیاتی می‌رویم که قابل‌استفاده در نمازهای مستحبی نیز هستند. مانند آیت‌الکرسی و یا آیات ۸۷ و ۸۸ سوره‌ انبیا که در نماز غفیله از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

سوره: می‌توان از سوره‌های کوچک شروع کرد و سراغ سوره‌هایی با داستان جذاب رفت. این روش نیز برای حفظ قرآن بسیار مورداستفاده افراد قرار دارد.

تدبر : آیه‌ای را در نظر گرفته و به دنبال هدف از نزول آیه می‌رویم. مانند الا بذکر الله تطمئن القلوب.

۴- روش حفظ تخصصی

روش حفظ تخصصی یا قرآن‌محور شباهت‌هایی با حفظ ترتیبی دارد. این روش نیز به سه گونه انجام می‌شود.

حفظ کامل با معنا: که به‌صورت ترتیبی است ولی دراین‌باره باید معنا و مفهوم آیات نیز درک شوند.

حفظ ترکیبی: در این روش علاوه بر حفظ قرآن، یکی از روش‌های صوت، تجوید و یا تدبر را نیز باید بیاموزیم.

حفظ جامع: یک روش بسیار جامع و کامل است. اما در این روش باید اهتمام کامل داشته باشید تا علاوه بر حفظ قرآن در خانه، بتوانید تمام نکات قرائت، معنا، مفاهیم، تجوید و دیگر مباحث مربوط نیز را به‌طور کامل بیاموزید.

۵- حفظ عمومی

حفظ عمومی که به آن مخاطب‌محور نیز می‌گوییم، بسیار با حفظ اجمالی عجین شده است. در این روش ابتدا باید موضوع را ساده‌سازی کرده و کمیت را در آن پایین بیاوریم. به همین منظور حفظ کردن را به‌جای سوره، از حفظ کردن یک آیه بامعنی و مفهوم آغاز می‌کنیم. این نوع حفظ کردن بهتر است موردپسند ذائقه فرد باشد. این روش زیربنای حفظ جامع قرآن است.

خبرنگار: لیلا لاریچه